محمدتقی خان، حکمران و والی یزد، بانی ساخت بناها و آبادیهای بسیار، که یکی از مهم‌‌ترین اقداماتش، ساخت قنات و باغ دولت آباد بود.
نقاشی نما این باغ در سال 1160 هـ . ق با وسعتی در حدود 5/6 هکتار بنا گردیده و به شماره 774 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
باغ دولت آباد، به باغ بیرونی و باغ اندرونی تفکیک شده و پلان باغ به صورت تقاطع دو خط عمودی و افقی بوده که در تقاطع محورهای اصلی، بناهایی چون سردر ورودی، میدان جلوخان، عمارت طهرانی، بهشت آئین، تالار آیینه (دیوانخانه)، آب انبار، دژ نگهبانی، اصطبل‌ها، حرمسرا، ساختمان هشت و ابنیه خدماتی قرار گرفتهاند.
قنات تاریخی دولت‌آباد با قدمتی بیش از 200 سال، از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده و از ارتفاعات مهریز سرچشمه گرفته و پس از مشروب نمودن بخشی از اراضی مهریز و به کار انداختن چند آسیاب آبی و پس از طی بیش از 50 کیلومتر به یزد رسیده و آبادیهای چند در اطراف یزد، از جمله باغ دولت آباد را آبیاری میکند.
بازسازی خانه در زمان حال، قنات‌ها به کل خشک شدهاند و اکنون چند چاه عمیق که به وسیله پمپهای عظیم برقی کار میکنند، آب باغ را تأمین میکنند.
پس از درگذشت محمد تقی‌خان، دیگر آب قنات به شهر نرسید و در بیرون به مصرف کشت و زرع میرسید که تا امروز نیز چنین است. در این دوره، اکثر کرتها زیر کشت درختان میوه بودند.
هزینه بازسازی ویلا چند اصله درخت توت و در سایر کرتها، نارنجستان، انارستان و تاکستان ایجاد شدند. به گفته مرحوم پیرنیا که از اهالی اطراف، تاریخ شفاهی معماری ایران را گردآوری میکرد، گلهای رز باغ دولت‌آباد آنقدر زیاد بود که گلابگیری آنها 2 ماه طول میکشید.
در دوران پهلوی ساخت و ساز حومه شهری پیرامون باغ را فرا گرفت و به تدریج، باغ دولت آباد در مرکز شهر قرار گرفت، درختهای اصلی باغ، دو ردیف کاج و یک ردیف سرو، در دو طرف محور اصلی کاشته شدند، و مجدداً دو کرت اصلی بصورت متقارن در دوطرف آب نمای بزرگ باغ زیرکشت رفتند.
این 6 ردیف کاج و سرو تا به امروز حجم انبوه فضای سبز باغ را تشکیل میدهند. در چهار خیابانی که از محورهای اصلی به وجود میآمده است، درختهای بید مجنون و ارغوان بر مهتابی بزرگ سایه میافکند که اطراف آن از یاس زرد، نسترن و بوتههای گل پر بوده است.
همچنین بر بالای مهتابی دیگری که در کنار حوض عمارت سردر قرار دارد، داربستی از گل نسترن وجود داشته است.
پوشش گیاهی باغ در حال حاضر چند اصله درخت توت 100 ساله و کاجها و سروهای دو طرف محور اصلی میباشند که در حال خشک شدن هستند.
منبع : www.evimshahane.com
